O pasado 6 de outubro deixounos Tota, a quen tiven a sorte de coñecer en 2010 cando veu a vivir a Santiago desde Montevideo con 86 anos.
Carmen Paradela, á quen moitos chamabamos Tota, era unha das miñas mellores amigas. Ou, mellor dito, como da familia, pois coa súa maneira de ser facíase querer.
Coma se fose un preludio do que viviriamos no futuro, coñecín a Tota o día do seu santo nas Carmelitas, onde despois da misa, nun ambiente festivo, vimos lanzar os foguetes e a procesión coa Banda municipal; compramos unhas rosquillas e fómonos a celebralo a un bar próximo co seu fillo José.
Tota -que nos deixou aos 101 anos- era decidida, alegre e cunha capacidade fóra do común para crear lazos de amizade.
En Área Central, onde vivía, tiña moitos amigos. Como Rosalía, Josefa, Carmen, Mary (a súa perruqueira), José ou Manolo -un camareiro de El Punto que lle chamaba mami-. Nunca falaba de si mesma e sempre preguntaba polas túas cousas con gran interese, tendo unha memoria prodixiosa para lembrar as cuitas de cada un. Hai dous meses, dando unha volta por Área con José e Tota na súa cadeira de rodas, un veciño comentoulle se saíra a bailar e contestou movendo os brazos coma se fose unha bailarina tocando castañolas. Así era Tota.
Nunha viaxe que fixemos a Covadonga, ao baixar da cadeira de rodas caeu e, unha vez levantada, non comentou nada máis sobre o tema. Ao acabar a misa no santuario, Tota, José e eu fomos a saudar aos nenos do coro e cando estes preguntáronlle se volvería, díxolles que por suposto. E ao día seguinte, ao acabar a misa, rodeárona emocionados porque chegamos tarde e pensaron que non ían poder vela máis.
Algunhas fins de semana iamos comer ao Lar Blanco -en Sigüeiro-, onde cada vez que apareciamos había ledicia xeral; a El Pedroso, no verán, a facer un picnic; ou a algunha cafetería-pastelería, pois lle encantaban os pasteis. E cando iamos a algún sitio empinado, con pontes estreitas que cruzaban un río, empuxando a súa cadeira de rodas, gozaba vendo a paisaxe sen medo.
Algúns dos seus aniversarios celebrámolos en San Martín Pinario, cunha misa e uns petiscos para unhas trinta persoas. Adoitaba dicir misa Don Carlos e nunha ocasión, durante a homilía, pediu dicir unhas palabras e agradeceu a Deus e aos presentes todo o que estaba a vivir.
Cando hai un ano Tota perdeu a vista, seguiu coa mesma ledicia e coraxe de sempre, mantendo o seu sorriso e recoñecendo a todo o mundo pola voz; sen que se decatasen diso quen o ignoraban.
Nas súas últimas horas nalgún momento perdeu o coñecemento, pero ao falarlle José ou telefonarlle a súa filla María desde Uruguai ou a súa neta Soledad desde Murcia -así son as nais- espertaba para dicirlles unha palabra cariñosa. E deixounos co rostro riseiro e cheo de paz, transmitindo serenidade.
Para José, que coido da súa nai como o seu mellor tesouro, Tota -como me dixo- foi compañeira, amiga e nai. Unha vez díxome: Cando me vaia ao ceo, eu acordareime de ti e ti acordaraste de min. Por suposto que me acordo Tota: moitas grazas por todo e síguenos coidando desde arriba como ti sabes.