Transicións –con minúscula inicial– hai moitas, pero Transición –con maiúscula– houbo só unha. Hai moitas transicións porque os seres vivos, e máis os humanos –aos que se nos supón máis intelixentes e complexos ca o resto– andamos sempre en mudanza, pasando dun estadio a outro. Pero só houbo unha Transición, e estes días, co gallo da recente celebración do Día da Constitución, estamos a lembrala.
Cando comezou a Transición? Algúns pensan que mesmo antes da morte de Franco: en 1966, coa desaparición da censura previa; en 1969, cando o ditador designou o príncipe Juan Carlos como o seu sucesor na xefatura do Estado co título de rei; ou en 1973, co fallido proxecto de asociacionismo político de Arias Navarro.
Na verdade, a Transición principiou en 1975, cando morreu Franco, e rematou en 1979, coa celebración das primeiras eleccións xerais de natureza lexislativa (as de 1977 foran constituíntes). Iso, en sentido estrito, porque na realidade se estendeu ata o triunfo electoral de Felipe González do 28 de outubro de 1982, logo do fallido golpe de Estado do 23-F. Era a primeira vez que a esquerda gañaba as eleccións en España desde 1936, e iso agudizaba, evidentemente, o cambio de ciclo.
Eu recordo ben a Transición, porque cando empezou tiña oito anos e cando terminou quince. Pero daquela non me daba de conta de toda a súa transcendencia nin moito menos coñecía ben o seu armazón. Por iso chamábame a atención que se insistise tanto en que fora modélica para o mundo. Hoxe sei que había motivos dabondo para dicilo.
Xaora que a Transición non foi perfecta. Primeiro, porque estivo feita por homes e mulleres imperfectos, coma todos. E segundo, porque as circunstancias da España de 1975-1982 eran as que eran e, sen dúbida, condicionaron o proceso. Pero, por iso mesmo, o resultado foi extraordinario e modélico. Tendo en conta esas circunstancias –esos condicionantes, esas limitacións, esas presións–, o que se consiguiu entre todos –e saliento o de “entre todos”– foi moito máis aló do que se podía esperar.
Porque a Transición foi un sincero e xeneroso esforzo de todos –é dicir, das dúas Españas que se enfrontaran na Guerra Civil– por se perdoar e reconciliar. Algún ignorante e sectario –deses que cargan contra a Transición na súa totalidade, chamándoa con sarcasmo “Transacción”– fala mesmo de impunidade. Se cadra, traiciónalle o subconsciente traíndolle á mente algún dos crimes cometidos polo seu bando.
Houbo un tempo, cando aínda era novo e máis inxenuo ca agora, en que pensaba que algúns dos que criticaban a Transición facíano polos déficits democráticos que puido ter, pero hai xa moito anos que descubrín que non a criticaban –nin a critican– por iso, senón xustamente polo contrario: polos seus pluses democráticos. Digámolo sen ambaxes: os inimigos da Transición son inimigos da democracia. Rexeitan a Transición porque queren destruír a democracia para imporen o seu proxecto totalitario (cada un o seu, porque non teñen un en común en que collan todos eles, polo que é de prever que, se o conseguen, acabarán matándose uns a outros, como xa fixeron durante a Guerra Civil. Lembremos a aniquilación do POUM e mais da CNT levada a cabo polo PCE –por orde do PCUS– e mesmo polo Goberno da República).
Transicións hai moitas, pero Transición, con maiúscula, só houbo unha. E fixémola nós (os os nosos irmáns máis vellos, os nosos pais, os nosos avós). Que sorte tivemos. Defendamos a súa memoria e vivamos o seu espírito. Non deixemos que os que odian e promoven os odios consigan facer que nos volvamos matar.