A Real Academia Galega (RAG) acaba de recibir unha doazón dixital de valor incalculable: o arquivo musical completo da Banda Garrote (ca. 1886-1963), unha das formacións máis emblemáticas da comarca de Ortigueira, coñecida pola súa rica tradición musical. Esta iniciativa, asinada por Xabier Garrote Cobelo, herdeiro do legado documental da banda, pon ao alcance de todos os investigadores e amantes da música galega máis de 6.000 títulos, moitos deles manuscritos, que xa se poden consultar en Galiciana-Arquivo Dixital de Galicia.
Un tesouro musical rescatado do esquecemento
A doazón non só inclúe unha vasta colección de partituras, senón tamén os "cadernos do avó", nos que Manuel Garrote Sánchez, segundo director da agrupación, rexistrou con precisión case notarial os detalles de preto dun milleiro de actuacións entre 1909 e 1919. A iniciativa coincide co Día dos Arquivos, que se celebra este luns 9 de xuño, e enmárcase no lema da última edición da conmemoración instaurada pola UNESCO: "Arquivos Accesibles – Arquivos para tod@s".
Polo momento, xa están dispoñibles para a consulta case un milleiro de partituras de 65 autores que compoñen o fondo galego. Entre elas, destacan composicións de Reveriano Soutullo (1880-1932), o ponteareán que asinaba co pseudónimo de Rals, e do mindoniense José Antonio Lodeiro Piñeiroa (1868-1934), autor do primeiro himno do Fútbol Club Barcelona.
Conexións inesperadas: de Soutullo ao himno do Barça
A presenza destas partituras no arquivo da Banda Garrote revela conexións fascinantes. Segundo explica Xabier Garrote, "xa coñecemos, grazas ao traballo de Alejo Amoedo, partituras impresas que Soutullo asinou con pseudónimo e que se deran por perdidas, pero aínda hai moito patrimonio musical galego interesante por investigar". No caso de Lodeiro Piñeiroa, a partitura manuscrita do himno do Barça, datada en 1910, foi descuberta entre os documentos do seu arquivo, adquirido polo pai de Xabier, e doada ao club catalán en 2015.
Un traballo de décadas: da casa familiar de Ortigueira á RAG
Xabier Garrote encargouse persoalmente de ordenar, clasificar e dixitalizar este valioso arquivo, que se atopaba na casa familiar de Ortigueira. Grazas ao seu coidado, o conxunto documental da Banda Garrote está moito mellor conservado ca os doutras agrupacións coetáneas, debido á continuidade xeracional dos seus directores, que o foron transmitindo e enriquecendo.
"Con esta doazón o acceso ao arquivo da Banda Garrote vai ser moito máis sinxelo, agardo que promova novos estudos. Del pode extraerse información valiosísima para a investigación actual das bandas", valora Xabier. Aínda que el non se dedicou profesionalmente á música, é un grande afeccionado, dirixiu as seis primeiras edicións do Festival de Ortigueira e, ademais de catalogar o arquivo da agrupación que leva o seu apelido, investigou a súa historia e plasmouna no libro "A Banda Garrote: música e músicos en Ortigueira" (2020).
Unha saga familiar e un legado musical
A Banda Garrote naceu arredor de 1886 como Banda de Landoy, adoptando o topónimo castelanizado da parroquia natal de María Manuela Sánchez Urrutia, esposa do seu primeiro director, o violinista José María Garrote Rodríguez (1838-1916). Mantívose en activo ata 1963. En 1901, un dos fillos do matrimonio, Manuel Garrote (1876-1963), avó de Xabier Garrote Cobelo, asumiu a batuta e impulsou un repertorio xa considerable. Desta época consérvanse moitas partituras, a miúdo copiadas a man e intercambiadas con outros músicos. Entre eles, destaca o pontevedrés Felipe Paz Carbajal (1950-1918), compositor e director da banda de Noia, con corenta e catro títulos no arquivo da Garrote.
En 1931, Manuel cedeu a dirección ao seu fillo Andrés Garrote Armada (1911-1993). Con el, a agrupación coñeceu o seu esplendor, grazas en parte ao empeño de Andrés por seguir adquirindo partituras de diversas orixes. "Foi co meu pai con quen máis medrou o arquivo musical. Cando os seus músicos emigraban a América, mandaban partituras dende alá, e iso permitíalle á banda tocar auténticas novidades, algo moi importante naquel momento", lembra Xabier. A chegada de marchas militares como "Barras e estrelas", enviadas polo tío Moisés Cobelo López, conferiu á Banda Garrote unha relevancia especial.
Autores galegos no fondo da colección
O fondo galego da colección non só inclúe as pezas dos xa mencionados Reveriano Soutullo, Lodeiro Piñeiroa e Felipe Paz Carbajal, senón tamén doutros autores como Higinio Cambases Carrera (1900-1949), quen se suicidou traumatizado pola represión dos golpistas. Tamén figuran composicións do propio Andrés Garrote Armada, quen entre 1928 e 1934 exerceu de compositor para banda, con títulos como "Noitébregos da Penela" e "A festa de San Cristóbal de Ferreira", dedicada á parroquia do Valadouro onde tantas veces tocara co seu pai.
Os cadernos do avó: testemuña da vida da banda
Xunto coas partituras, a doazón dixital á RAG inclúe os dous libros de entradas e saídas nos que Manuel Garrote anotou con minuciosidade os detalles da actividade cotiá da banda entre 1909 e 1919. "Foi unha fortuna atopar os que eu chamo os cadernos do avó. Ofrecen unha historia completa de case unha década da formación, e constitúen tamén un material de gran valor para afondar na historia dos concellos onde a banda actuou", comparte Xabier Garrote Cobelo.
Estas páxinas revelan datos como o número de músicos en cada contratación, os seus honorarios, o medio de desprazamento (a pé, en bicicleta, en carro de cabalos, e mesmo en barca) e o tipo de servizo: dende festas a enterros, algúns deles de nenos falecidos durante a pandemia da chamada gripe española.
As case mil actuacións rexistradas durante case unha década (sen información de 1914) mostran a intensa actividade da banda. Preto de cincocentas foron en Ortigueira, e 140 en Cariño, que daquela formaba parte do mesmo concello. A Banda Garrote tamén frecuentaba outras localidades próximas como San Sadurniño, Mañón, Narón, Cedeira, Cerdido ou Moeche, e gozaba de gran predicamento no norte da provincia de Lugo, actuando en distintas ocasións no Vicedo, Viveiro, Ourol, Muras ou O Valadouro, que inspirou a obra de Andrés dedicada ás festas de San Cristovo de Ferreira.
