Piñeiro

Tiña nome de árbore. Non dese carballo que é a árbore galega por excelencia, pero si desoutro piñeiro ao que Eduardo Pondal elevou á categoría de símbolo de Galicia (aínda que fose cun castelanismo) na letra do himno oficial da nosa comunidade. E el mesmo, co paso dos anos –xa correron 35 desde a súa morte–, e aínda que lle pese a algún, tamén se ten convertido en certa maneira nun símbolo galego. Por iso se falou –e aínda se fala– do piñeirismo.

Teño para min que Ramón Piñeiro ten sido a personalidade política galega máis relevante despois de Castelao, tanto en orde de importancia como cronolóxica. É curioso, porque ningún dos dous chegou a desempeñar grandes cargos políticos (Castelao foi “só” deputado nas Cortes e Piñeiro no Parlamento galego, os dous por moi pouco tempo), pero demostraron ser uns extraordinarios estrategas políticos e a súa influencia sobre os seus contemporáneos e as xeracións máis novas foi enorme. Teño tamén para min que en toda Europa – xa non digo só en España– non ten habido moitas figuras intelectuais e políticas coma eles.

Mais triunfou ou fracasou Piñeiro? Disto falouse algo a pasada fin de semana en Santiago nas xornadas sobre o de Láncara que se celebraron no Pazo de San Roque, sede do centro de investigación que leva o seu nome. En realidade, Piñeiro fracasou porque non se consolidaron nin –primeiro– os partidos galegos e galeguistas de tendencia socialista e democratacristián que proxectara nin –despois– as tendencia galeguistas no PSOE e no PP que axudou a intentar crear, mesmo formando parte como independente da candidatura socialista ás eleccións autonómicas de 1881. Pero tamén triunfou, porque aínda hoxe existen con máis ou menos afouteza moitas das institucións galegas coas que soñou e sobre todo porque moitos dos seus discípulos ocuparon e mesmo aínda ocupan postos de responsabilidade nos organismos autonómicos de dirección cultural.

Piñeiro foi moi querido polos seus amigos e seguidores, pero tamén odiado por algúns dos seus “fillos espirituais” que lle saíron díscolos. Xa sabemos que tivo dous enfrontamentos soados: o primeiro, con Castelao e os galeguistas do exilio, quen non compartían a súa decisión de liquidar a vía política e apostar pola cultural para resistir e confrontar o franquismo. E o segundo, cos mozos marxistas que crearon a UPG coa utopía de derrubar o franquismo a través da mobilización popular e da loita armada. Coido que nos dous casos Piñeiro tiña razón.

Canto ao primeiro, a Galicia de 1950 non tiña nada que ver coa de 1936 que aínda lembraba Castelao, e quen sabían mellor que estratexia conviña seguir nese novo tempo eran, sen dúbida, os galeguistas do interior. Respecto ao segundo, sobran os comentarios. A onde levaría a Galicia o totalitarismo marxista? Como dixo Teresa García-Sabell –filla do doutor Domingo García-Sabell, alter ego de Piñeiro na maioría das empresas galeguistas do franquismo– nas xornadas das que falei, ese segundo enfrontamento puxo de manifesto a grandeza humana de Piñeiro fronte a pequenez dos seus adversarios, por moi grandes escritores ou economistas que sexan (coido que non fai falta dar nomes: adivíñanse), porque o de Láncara lles deu o seu tempo, a súa comprensión e mais o seu apoio, e en troques só recibiu desprezo e bulos, como que era un axente encuberto da CIA.

Triunfase ou fracasase, o certo é que Piñeiro segue hoxe de actualidade, 110 anos do seu nacemento e 35 do seu pasamento, e a súa teima de pensar e deseñar unha política posible no canto de tentar impor modelos sectarios a calquera prezo énos hoxe máis necesaria ca nunca, nestes tempos en que priman os enganos totalitarios de todo tipo.

O paso do tempo non fará senón agrandar a súa lenda como intelectual e político pragmático e asemade eficaz. Pola contra, os que o combateron nos anos 70 do século pasado e aínda hoxe o critican non ocuparán mañá nin sequera unha liña a pé de páxina neste sentido, aínda que como escritores ou economistas o seu prestixio poida seguir medrando.